Gedaan met single use-champignonverpakkingen

Tegen 2030 wil Vlaanderen de materialenvoetafdruk en broeikasuitstoot drastisch verlagen en de omslag naar een circulaire economie versnellen. Om die reden lanceerde VLAIO begin 2024 een oproep circulaire ketensamenwerking: ontwikkel én implementeer binnen een bepaalde keten een circulair businessmodel. Het projectidee rond herbruikbare champignonverpakkingen van Mivas-RePaCo werd weerhouden om een proefproject in Mechelen-Noord te starten bij de vestigingen van Albert Heijn, Aldi, Carrefour, Colruyt, Delhaize en Lidl.

Unieke samenwerking

“Het initiatief komt van zes grote Belgische retailers, die zich hebben verenigd in de Reusable Packaging Coalition”, vertelt Henriane Gilliot van sectorfederatie Comeos. “Die coalitie ontstond onder de koepel van het Vlaamse initiatief Green Deal Anders Verpakt en zal hergebruik van verpakkingen (o.a. voor groente en fruit) op grote schaal onderzoeken. De retailers ondertekenden deze Green Deal en willen concrete oplossingen uitwerken, zoals herbruikbare verpakkingen als alternatief voor single use plastics. Ook al omdat de wetgeving steeds meer eisen stelt naar recycleerbaarheid, preventie en hergebruik.”

Uiteindelijk werd gekozen voor Mechelen-Noord als proefregio om het resultaat van het project – een stevig transparant bakje in polypropyleen – in te zetten, omdat alle grote retailers daar een vestiging hadden. Bij de opschaling zal dan gekeken worden naar andere regio’s en andere groente- en fruitcategorieën. Het is overigens uniek in Europa dat zes retailers zich in één project rond hergebruik hebben verenigd.

Wasstraat

Maatwerkbedrijf Mivas, met hun wasstraat voor herbruikbare verpakkingen, initieerde het idee tijdens een netwerkevent. De retailers mogen dan de trekkers zijn, het consortium Mivas-RePaCo is een gedeelde inspanning: meer dan tien partijen maken er deel van uit. Zoals lokale champignonkweker FME, verpakkingsproducent DeSter, multidisciplinair bureau Made dat ambities wil  omzetten in duurzame oplossingen en standaardisatie-expert GS1. VLAIO bedrijfsadviseur Elien Danckaerts fungeerde zo’n beetje als de olie in deze complexe machine. Ze begeleidde de constructieve gesprekken, bracht mogelijkheden in kaart, ...

Maar waarom met champignons beginnen? “In de eerste plaats omdat de blauwe bakjes zo herkenbaar zijn”, aldus Tom Domen, die als freelancer bij Made bedrijven richting circulariteit begeleidt en dit project coördineerde. “Iedereen linkt ze onmiddellijk aan het eigen supermarktbezoek. Bovendien zijn champignons een lokaal geteeld product: een herbruikbare verpakking voor pakweg mango’s zou niet kloppen, omdat die geïmporteerd worden. Ten derde zou het met pakweg saus- of koekjesverpakkingen veel moeilijker zijn, omdat elke producent daar een eigen vorm verkiest en bovendien allerhande labels en logo’s op de verpakking wil. Hoe een champignonbakje eruitziet, speelt veel minder een rol, en ook de retailers willen er geen verschil mee maken: het gaat over de champignons die erin zitten en die zo goed mogelijk beschermd en gepresenteerd moeten worden. Dat maakt het makkelijker om die harmonisatie en standaardisatie te vinden en echt tot een samenwerking tussen partners te komen.

“En ten slotte is het verstandig om met een klein maar herkenbaar product te beginnen, omdat de sector gewoon nog niet klaar is om massaal over te schakelen op herbruikbare verpakkingen. Er moet eerst een werkend businessmodel uitgewerkt worden. Dat vraagt tijd en innovatie en dat is net het doel van het VLAIO-traject”

Consumenten trainen

Heel veel groenten en fruit worden in single use plastics verpakt, wat meestal nodig is om de versheid en houdbaarheid van de producten te optimaliseren. Dat betekent bijgevolg een significante afvalberg, die door herbruikbare verpakking danig verkleind kan worden. Voorwaarde is dan natuurlijk dat het alternatief perfect valabel is en dezelfde voordelen en functionaliteiten biedt. Maar om er écht een succes van te maken, moet je de consumenten mee krijgen in het verhaal. “Daar zit de allergrootste uitdaging”, beaamt Lore Mariën van OVAM, trekker van de Green Deal Anders Verpakt. “Consumenten komen nu thuis met zo’n bakje en gooien dat meteen weg. Ze moeten de reflex krijgen om met die herbruikbare verpakking terug te keren naar de winkel. Het voordeel is wel dat champignons beperkt houdbaar zijn en dat de consument die dus niet bij wijze van spreken zes maanden in de kast zal zetten. Je kan zo met andere woorden tot een soort routine komen en de consumenten ‘trainen’ om die verpakkingen terug te brengen. Hoe meer groenten en fruit betrokken worden – tomaten, bessen … – hoe meer de consument geconfronteerd wordt met herbruikbaarheid en dus ook zijn gedrag zal aanpassen.  Net zoals we vandaag onze bierflesjes en -kratten naar de winkel terugbrengen zonder ons daarbij vragen te stellen. Eenmaal die gewoonte is gekweekt, zal de return rate wellicht groot zijn. En als er geen alternatief meer is, zal iedereen er wel in moeten meegaan.”

Een complex samenspel

“Zoals ik daarnet al aangaf, is het daarom goed om te beginnen met een bescheiden product als champignons in bakjes”, vult Tom aan. “Je kan dan duidelijk opvolgen of de consument bereid is om de verpakkingen terug te brengen. Welke incentives zijn nodig, welke communicatie- marketingtechnieken? Enzovoort. Er is ook een verschil tussen statiegeld op blikjes en een waarborg op een herbruikbare verpakking. Blikjes mag je nog altijd kapotmaken en in een vuilniszak gooien. Herbruikbare verpakkingen moet je bewaren en netjes terug afgeven. Dat vraagt een heel grote gedragsverandering die cruciaal is in de beweging richting hergebruik.”

Het project zit nu in een proeffase, maar staat tegelijkertijd nog in de kinderschoenen. “Het is inderdaad een ongelooflijke oefening”, aldus Lore, “omdat elke partner met eisen en verwachtingen komt. Zo willen de champignonkwekers dat de nieuwe bakjes even snel vast te nemen en te vullen zijn als de wegwerpbakjes – we spreken dan echt over secondewerk: bakje pakken, vullen, bakje pakken, vullen, enzovoort. Bovendien werken de verschillende leveranciers met hun eigen machines die andere formaten volgen. Ook daar moeten we dus rekening mee houden, we kunnen er niet van uitgaan dat elke leverancier zijn machines aanpast. Dat is een te hoge investering.”

“De kern van de businesscase en dé uitdaging samengevat: hoe kan je herbruikbare modellen laten concurreren met single-use? Werken op efficiëntie zal cruciaal zijn, want plastic bakjes zijn spotgoedkoop. Daar kunnen we het verschil niet maken. Maar ook de samenwerking met zoveel spelers op zich is een uitdaging. Ik geloof dat als we daarin slagen, de rest ook wel goedkomt.”